فشار خون بالا، تهدیدی جدی برای زنان پس از یائسگی!

دکتر زهرا عفراوی، کارشناس بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان به بررسی علل، علائم و عوارض فشار خون بالا پرداخته و راهکارهایی برای کنترل و مدیریت این بیماری ارائه کرده است.

زهرا عفراوی گفت: بیماری فشار خون بالا بی سر و صدا پیشرفت می کند و عوارض خود را بر جای می گذارد. مشکلاتی که به دنبال این بیماری رخ می دهد، متنوع است و مهم ترین آن ها سکته قلبی ، سکته مغزی ، نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی ، آنوریسم (اتساع عروقی) و تخریب شبکیه چشم است.

وی افزود: از سوی دیگر اگر فشار خون بالا به موقع تشخیص داده شود و درمان شود، کاملا قابل کنترل و مدیریت خواهد بود.

فشارخون طبیعی چیست؟

عفراوی گفت: برای اینکه خون در سرخرگ ها جریان پیدا کند و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد که خون را به گردش درآورد. این نیرو، فشار خون نامیده می شود و انقباض و انبساط عضلات قلب و سرخرگ ها این نیرو را ایجاد می کند. فشار خون یعنی فشاری که از طرف خون به دیواره داخلی رگ های بدن وارد می شود. اگر دیواره سرخرگ ها به دلیل رسوب چربی توانایی انقباض و انبساط خود را از دست بدهند، فشار خون افزایش می یابد.

وی بیان کرد: همه انسان ها باید فشارخون عادی داشته باشند تا خون بتواند در رگ ها گردش عادی خود را انجام دهد. وقتی می گوییم کسی فشار خون بالا دارد یا به بیماری فشار خون بالا مبتلا است، منظور این است که شخص دچار افزایش فشار خون سرخرگی شده است. در این وضعیت، قلب نیز باید با شدت و قدرت بیشتری فعالیت کند.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان با بیان اینکه علت قطعی افزایش فشارخون در ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد مشخص نیست، گفت: در مواردی که نمی توان دلیل اصلی بیماری را پیدا کرد، به آن فشار خون بالای اولیه گفته می شود. احتمال ایجاد فشار خون بالای اولیه در سنین بالا بیشتر است.

وی ادامه داد: علت ۵ تا ۱۰ درصد فشار خون ها معلوم است؛ در این موارد معمولا مشکل از یک بیماری زمینه ای مانند بیماری های کلیوی، تومورهای غده فوق کلیوی و بیماری های مادرزادی قلب شروع می شود. نام این نوع فشار خون، فشار خون بالای ثانویه است؛ این بیماری به طور ناگهانی ظاهر می شود و شدتش هم معمولا بیشتر از نوع اولیه است.

چگونه متوجه بالا رفتن فشار خون خود شویم؟

عفراوی گفت: متاسفانه این بیماری، برای مدت های طولانی ممکن است هیچ علامت خاصی نداشته باشد و به همین دلیل فشار خون بالا را به یک قاتل آرام و بی سر و صدا تبدیل می کند. تنها تعداد اندکی از مبتلایان ممکن است در همان مراحل اولیه بیماری دچار سردردهای گنگ، سرگیجه یا خون دماغ شوند اما در بیشتر موارد، این علائم وقتی ایجاد می شوند که فشار خون افزایش زیادی پیدا کرده و برخی عوارض را هم ایجاد کرده است.

وی عنوان کرد: برای اندازه گیری فشارخون باید آن را چند بار و در چند روز اندازه گرفت؛ اگر فشار خون یک فرد به طور دائمی بالاتر از حد طبیعی باشد، اصطلاحا گفته می شود این فرد به فشار خون بالا یا پرفشاری خون مبتلا شده است.

علائم فشارخون بالا

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: تاری دید، سردرد ناحیه پشت سر، سرگیجه، خون دماغ، تنگی نفس شبانه یا هنگام فعالیت، تپش قلب، درد قفسه سینه، نامنظمی ضربان قلب و خستگی زودرس برخی از علامت های فشارخون هستند.

وی افزود: عوامل زمینه سازی وجود دارند که می توانند به افزایش احتمال بروز فشارخون بالا در افراد منجر شود. با افزایش سن، خطر بروز فشار خون بالا بیشتر می شود. افزایش فشار خون در اوایل میانسالی و تا ۵۵ سالگی در مردان بیشتر است اما زنان بعد از یائسگی بیشتر در معرض این بیماری هستند.

عفراوی بیان کرد: این بیماری در سیاه پوست ها شایع تر است و معمولا در سن پایین تری هم بروز می کند و عوارض آن هم بیشتر و شدیدتر است. افرادی که در خانواده سابقه این بیماری را دارند، احتمال ابتلای بیشتری به فشار خون بالا دارند. همچنین هر چه وزن بیشتر باشد، قلب باید برای تغذیه بافت های بدن خون بیشتری به رگ ها بفرستد.

عواملی که فشار خون را بالا می برند

وی عنوان کرد: افزایش حجم خون در گردش موجب افزایـش احتمال فشار خون بالا می شود؛ به خصوص در چاقی های شکمی، انسولین مقاوم به درمان سبب افزایش فشار خون می شود. هر چه فرد کم تحرک تر باشد، تعداد ضربان های قلب تان بیشتر خواهد بود. افزایش ضربان قلب موجب بیشتر شدن کار قلب می شود در نتیجه این مساله، نیروی وارد بر رگ ها را افزایش می دهد و طبیعتا فشار خون را بالا می برد. همچنین کم تحرکی موجب افزایش وزن و پیامدهای آن بر فشار خون می شود.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان با اشاره به تاثیر استفاده از دخانیات و الکل در بروز بیماری فشار خون بالا گفت: تنباکو هم اثر کوتاه مدت و هم اثر بلندمدت در افزایش فشار خون دارد. در کوتاه مدت تنباکو می تواند به طور موقت سبب افزایش فشار خون شود. در بلندمدت، مواد شیمیایی داخل تنباکو به دیواره شریان ها آسیب می زند و آن ها را تنگ می کند. هر چه قطر رگ کمتر شود، فشار خون بیشتر می شود. الکل نیز می تواند به قلب آسیب برساند و موجب افزایش فشارخون شود.

وی در خصوص تاثیر مصرف بیش از اندازه سدیم در بروز این بیماری بیان کرد: وقتی از سدیم حرف می زنیم، در واقع از نمک صحبت می کنیم که باعث می شود کلیه ها آب کمتری دفع کنند و به این ترتیب مایع زیادی در بدن جمع شود. در افراد حساس به نمک، نگه داشتن آب بیشتر در بدن موجب افزایش حجم خون و در نتیجه، افزایش فشار خون خواهد شد.

عفراوی ادامه داد: در بدن تعادلی بین سدیم و پتاسیم برقرار است. اگر یکی بالا برود، دیگری پایین می آید بنابراین اگر پتاسیم کم مصرف شود، سدیم خون زیاد می شود و افزایش سدیم یعنی اینکه فرد در خطر فشار خون است. همچنین مصرف پتاسیم موجب کاهش انقباض عضلات عروق می شود.

وی عنوان کرد: استرس هم موجب افزایش موقت اما شدید فشارخون می شود. بعضی سعی می کنند با سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا غذا خوردن بیشتر، استرس خود را کم کنند اما این در بلندمدت می تواند سبب افزایش فشار خون شود.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: کلسترول بـالا، بیماری دیابت، بعضی بیماری های کلیوی، حاملگی و وقفه تنفسی حین خواب دیگر عوامل موثر در بالا رفتن فشار خون هستند. بارداری هم از عواملی است که می تواند در برخی زنان باردار افزایش فشار خون را به همراه داشته باشد.

فشارخون طبیعی چند است؟

وی افزود: فشارخون معمولا با دو عدد گفته می شود؛ عدد اول یا بالاتر، فشار سیستولیک است که فشار وارد بر سرخرگ ها را در حالت انقباض قلب نشان می دهد و عدد دوم یا پایین تر، فشار دیاستولیک است که همین فشار را در فاصله بین دو انقباض قلب نشان می دهد. پزشک ها فشار خون را با واحد میلیمتر جیوه بیان می کنند اما استفاده از واحد سانتیمتر جیوه بین مردم رایج تر است. وقتی می گوییم فشار خون فردی ۱۲ روی ۸ است، در واقع فشار سیستولیک او ۱۲۰ میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک او ۸۰ میلیمتر جیوه است. این میزان، همان میزانی است که بیشتر پزشکان به عنوان مرز فشار خون طبیعی از آن یاد می کنند.

عفراوی گفت: البته باید تاکید کرد که تنها با یک بار اندازه گیری فشار خون نمی شود به کسی برچسب این بیماری را زد. فشار خون را باید در چند نوبت و در موقعیت ها و زمان های مختلف اندازه گرفت.

عوارض فشار خون بالا

وی بیان کرد: اگر فشار وارد بر دیواره داخلی سرخرگ ها زیاد شود، شریان ها دچار آسیب می شوند و به دنبال آن، عضو آسیب می بیند. فشار خون بالا عوارض زیاد و متفاوتی ایجاد می کند و بر اساس اینکه عروق کدام عضو از اعضای بدن، از فشار خون بالا بیشتر آسیب ببیند، عوارض همان عضو در بیمار بیشتر دیده می شود.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: افزایش ناگهانی و شدید فشار خون، سبب آسیب مغزی و بروز احساس گیجی و کاهش سطح هوشیاری، سردرد و تشنج می شود. تصلب شرایین در رگ های مغز بر اثر افزایش فشار خون نیز می تواند موجب بروز سکته مغزی شود. فشارخون بالا می تواند سوخت و ساز بدن را دچار مشکل کند و بر فرآیندهای تفکر، حافظه و یادگیری هم تاثیر بگذارد. اختلال شناختی و زوال عقل نیز بین بیماران مبتلا به فشار خون بیشتر از دیگر افراد است.

وی افزود: فشارخون بالا معمولا علامت ندارد اما گاهی علائمی مانند تاری دید که بیشتر به علت بروز عوارض ناشی از فشار خون بالا است، بروز خواهد کرد. عوارض چشمی این بیماری ناشی از ضخامت، باریکی و تغییرات در عروق ته چشم است که موجب کاهش دید یا فقدان بینایی می شود.

عفراوی گفت: سکته قلبی و نارسایی قلبی از عوارض مهم این بیماری هستند. افزایش فشار وارد بر دیواره سرخرگ ها موجب سفت و سخت شدن دیواره آن ها می شود و این، همان چیزی است که در زبان عامیانه به آن تصلب شرایین می گویند. تصلب شرایین به مرور زمینه ساز حمله قلبی و دیگر مشکلات عروقی خواهد بود. همچنین ممکن است با افزایش فشار خون، دیواره رگ ضعیف شود و در همان قسمت برآمده شود؛ به این حالت، آنوریسم می گویند.

وی افزود: نارسایی قلبی نیز یکی دیگر از عوارض بلندمدت افزایش فشارخون است. وقتی عضله قلب مجبور باشد عمل تلمبه کردن خون را در برابر سرخرگ هایی با دیواره ضخیم تر و فشار بالاتری انجام بدهد، به تدریج ضخیم می شود و در درازمدت توانایی تلمبه کردن خون را از دست می دهد و دچار نارسایی می شود. افزایش فشار وارد بر دیواره سرخرگ ها سبب سفتی و سختی سرخرگ ها می شود و آسیب قلبی ناشی از افزایش فشار خون مداوم، سبب بروز سکته قلبی می شود.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: در افراد مبتلا به فشار خون بالا احتمال بروز دیابت بیشتر است. افزایش تدریجی و مداوم فشار خون، سبب ضعیف و باریک شدن عروق کلیوی می شود و می تواند منجر به آسیب کلیوی و نارسایی مزمن کلیوی شود. باید توجه شود بعد از ۵۰ سالگی، موارد افزایش فشار سیستولیک بیشتر دیده می شود زیرا در این سنین رایج ترین نوع بیماری فشار خون، همان نوعی است که در آن، فشار خون سیستولیک افزایش پیدا می کند اما فشار دیاستولیک طبیعی باقی می ماند.

فشار خون بالا درمان نمی شود، تنها کنترل می شود

وی تصریح کرد: تقریبا یک نفر از هر سه نفر ۳۵ تا ۶۴ ساله و یک نفر از هر دو نفر در سن بالای ۶۵ سالگی به فشار خون دچار می شوند. فشار خون بالا از بیماری هایی نیست که بتوان آن را درمان قطعی کرد و پس از پایان درمان، زندگی را مانند گذشته ادامه داد. این بیماری تا آخر عمر نیاز به مراقبت و توجه دارد.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: مصرف دارو تنها بخشی از درمان بیماری فشار خون است. در کنار درمان دارویی، افراد مبتلا به بیماری فشار خون بالا باید روش زندگی خود را تغییر بدهند.

وی ادامه داد: برای کنترل فشار خون باید به توصیه هایی توجه کرد. باید به یک برنامه غذایی هدف دار و مخصوص بیماران فشار خونی روی آورد. کاهش مصرف چربی، مصرف روغن مایع به جای روغن جامد، افزایش مصرف انواع سبزی ها و میوه ها، حبوبات و مواد غذایی سبوس دار و لبنیات کم چرب، کاهش مصرف نمک و غذاهای شور و افزایش مصرف پتاسیم، پخت غذا به روش های صحیح مانند بخارپز یا آب پز و پرهیز از سرخ کردن غذاها نمونه هایی از اصول تغذیه سالم است.

عفراوی گفت: در صورت وجود اضافه وزن، باید کاهش وزن و رسیدن به وزن طبیعی مورد توجه قرار بگیرد. کاهش وزن حتی به اندازه دو کیلوگرم، اثر فوق العاده ای بر کاهش فشار خون خواهد داشت. برخی بررسی ها نشان داده است که کاهش یک کیلوگرم وزن اضافه، فشار خون را یک میلیمتر جیوه کاهش می دهد.

وی افزود: انجام ورزش روزانه و منظم برای مبارزه با کم تحرکی برای رسیدن به وزن مناسب کمک کننده است. انجام حداقل نیم ساعت فعالیت بدنی با شدت متوسط در حداقل پنج روز در هفته را می توان به عنوان یک الگوی مناسب در نظر گرفت. افراط در مصرف نمک یکی از مهم ترین عوامل خطرساز در ابتلا به فشار خون بالا است، بنابراین باید مصرف نمک کاهش یابد.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: مصرف تنباکو سبب می شود که سرعت ساخته شدن پلاک در دیواره سرخرگ ها افزایش پیدا کند و بیمار فشارخونی با عوارض قلبی عروقی بیماری روبه رو شود. اگر کنار گذاشتن دخانیات برای فرد دشوار است، باید از پزشک برای حل این مشکل کمک گرفت.

وی بیان کرد: حتی در افرادی که فشار خون بالا ندارند، خوردن الکل می تواند سبب افزایش فشارخون شود، بنابراین لازم است همه افراد از نوشیدن الکل پرهیز کنند.

عفراوی با تاکید بر لزوم کاهش استرس بیان کرد: برای کاهش استرس باید از روش های مختلفی استفاده کرد. کار نکردن بیشتر از اندازه عادی، داشتن خواب کافی، تنفس آرام و عمیق، پرهیز از اضطراب، کنار گذاشتن افکار منفی و مزاحم، گسترش روابط دوستانه با دیگران و صبوری و خوش بین بودن، تاثیر چشمگیری بر کنترل فشارخون دارد. اگر با این کارها نتوانید استرس را کاهش بدهید باید از یک روانشناس یا روانپزشک کمک بگیرید.

اندازه گیری فشار خون

وی افزود: اندازه گیری فشار خون باید طبق یک روال ثابت انجام شود. اندازه گیری فشار خون در خانه، این حسن را دارد که فشار اندازه گیری شده به اندازه واقعی بسیار نزدیک است و تحت استرس و خستگی افزایش نیافته است. بهتر است دستگاه های اندازه گیری فشار خونی که به دور مچ یا انگشت بسته می شوند، استفاده نشود. همچنین در زمان ملاقات با کارکنان بهداشتی و یا پزشک، از آن ها درخواست کنید فشار خون شما را اندازه گیری کنند.

کارشناس بیماری های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان گفت: در اندازه گیری فشار خون باید به یاد داشته باشید که از نیم ساعت قبل، از مصرف غذا و نوشیدنی به ویژه قهوه و چای خودداری کنید و فعالیت بدنی نداشته باشید. خالی بودن مثانه، مصرف نکردن سیگار و قرار نداشتن تحت فشارهای عصبی کمک می کند که اندازه گیری فشار خون دقیق تر انجام شود. اندازه گیری مرتب و درست فشار خون به بیمار و پزشک کمک می کند تا به میزان اثربخشی دارو و عوارض احتمالی بیماری آگاهی پیدا کنند.

وی بیان کرد: دارو باید طبق دستور و در ساعت های تعیین شده مصرف شود. اگر عوارض دارو آزاردهنده است یا دارو گران است، پیش از هر تصمیمی و انجام هر کاری باید با پزشک مشورت کرد زیرا هر گونه اقدام خودسرانه برای تغییر دارو یا روش استفاده آن می تواند خطرهای زیادی به دنبال داشته باشد.

عفراوی گفت: در درمان بیماری فشار خون، دو نفر مهم ترین نقش را دارند، اولی بیمار و دوم پزشک بیمار بنابراین وقتی درمان فشار خون به درستی انجام خواهد شد که این دو نفر نهایت همکاری را برای درمان داشته باشند.

منبع: ایسنا خوزستان