فواید و مضرات خواهر خوانده اسطوخودوس

زوفا، گیاهی با ظاهری شبیه به اسطوخودوس و رایحه‌ای دل‌انگیز، در برخی مناطق ایران می‌روید. این گیاه دارویی علاوه بر خواص درمانی، در صنایع غذایی و دارویی نیز کاربرد دارد؛ اما مصرف بی‌رویه آن توصیه نمی‌شود. بهتر است قبل از استفاده از زوفا، با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.

به گزارش خط سلامت زوفا (Hyssopus officinalis) از اعضای خوراکی خانواده‌ی نعنائیان است که در طیف گسترده‌ای از غذاها، نوشیدنی‌ها، داروهای سنتی و حتی عطرها از آن استفاده می‌شود.

گیاهان زوفا شبیه شکل کوچک‌تری از اسطوخودوس هستند و دارای خوشه‌هایی از گل‌های آبی هستند که کمی بوی نعناع می‌دهند. در ایران، گیاه زوفا در شمال غربی و جنوب شرقی ایران و نواحی اطراف دریای خزر به‌صورت خودرو رشد می‌کند. چای تهیه‌شده از زوفا برای درمان سرفه، گوش درد، آسم و نفخ استفاده می‌شود.

رایج‌ترین موارد استفاده از زوفا در طب سنتی برای تسکین احتقان سینه و سرفه، تسکین گلودرد و استفاده به‌عنوان آرام‌بخش ملایم به‌حساب می‌آید. برخی از افراد معتقدند تأثیر زوفا در برطرف کردن گاز یا گرفتگی روده قوی‌تر از تأثیر آن در درمان سرفه است.

فواید زوفا برای سلامتی

مواد مغذی و روغن‌های فرار موجود در زوفا می‌توانند اثرات مفیدی برای سلامتی داشته باشند. برای مثال، زوفا سرشار از فلاونوئیدها، ترکیبات خوش‌طعمی است که می‌توانند به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل کنند. خوردن غذاهای غنی از فلاونوئیدها می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سن مانند آب مروارید، بیماری قلبی و سکته کمک کند. بنا به اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت وب ام‌دی، زوفا ممکن است مزیت‌های زیر را داشته باشد:

کاهش خطر زخم

زخم‌ها به دلایل مختلفی رخ می‌دهند اما دو ماده‌ی شیمیایی خاص یعنی اوره آز و آلفا کیموتریپسین با ایجاد زخم ارتباط دارند. به‌نظر می‌رسد عصاره‌ی زوفا این مواد شیمیایی را مهار کرده یا از ایجاد زخم توسط آن‌ها ممانعت می‌کند. با افزودن مقدار کمی زوفا به رژیم غذایی خود ممکن است بتوانید خطر دچار شدن به زخم معده را کاهش دهید.

تسکین علائم آسم

چندین مطالعه نشان داده‌اند استفاده سنتی از زوفا برای درمان علائم آسم و سرماخوردگی تاثیر دارد. این مطالعات زوفا را با سایر روش‌های گیاهی و غیرگیاهی برای درمان علائم آسم مقایسه کرده و دریافتند زوفا از موثرترین مواد طبیعی در درمان علائم آسم است.

تأثیر مثبت زوفا در درمان علائم آسم شاید به این دلیل باشد که زوفا حاوی پینوکامفون است که ماده‌ی کمی سمی مرتبط با کافور است و به باز کردن مجاری هوایی کمک می‌کند. با‌این‌حال، در صورت حمله‌ی آسم همیشه ابتدا داروهای تجویزشده‌ی خود را مصرف کنید.

کاهش خطر ابتلا به سرطان

آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زوفا فقط برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن مفید نیستند؛ بلکه ممکن است به کاهش خطر ابتلا به سرطان نیز کمک کنند.

خوردن غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان با کاهش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان مرتبط است، زیرا آنتی‌اکسیدان‌ها به بدن کمک می‌کنند رادیکال‌های آزاد را که می‌توانند موجب سرطانی شدن سلول‌ها شوند، حذف کنند.

کاهش التهاب

آسم شامل التهاب قابل توجه مجاری هوایی است. اثر زوفا بر آسم می‌تواند به انواع دیگر التهاب نیز گسترش یابد. درحالی‌که مطالعات بیشتری برای تعیین اثربخشی زوفا در درمان التهاب در انسان‌ها نیاز است، پژوهش‌های حیوانی مقدماتی نشان می‌دهد زوفا می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی، آرتریت و دیابت را کاهش دهد.

مضرات زوفا

اگرچه زوفا فواید زیادی برای سلامتی دارد و می‌تواند عملکرد کلی بدن را بهبود دهد، مصرف آن با خطراتی همراه است. مانند بسیاری از انواع گیاهان، برخی افراد در نتیجه‌ی مصرف زوفا شاید دچار ناراحتی معده، نفخ یا اضطراب شوند. اگر دچار این علائم شدید، مصرف زوفا را قطع یا مقدار آن را کاهش دهید.

سایر خطرات بالقوه زوفا برای سلامتی عبارت‌اند از:

آلرژی : زوفا از همان خانواده‌ای است که گیاهانی مانند نعناع، فرنجمشک و  نعنای گربه‌ای  به آن تعلق دارند. چنانچه نسبت به این گیاهان آلرژی دارید، در مصرف زوفا نیز احتیاط کنید، زیرا ممکن است موجب واکنش‌ آلرژیک شود.

تشنج : زوفا موجب تشنج می‌شود و می‌تواند خطر تشنج را حتی در بزرگسالان بدون مشکلات پیشین افزایش دهد. افرادی که از داروهای ضدتشنج استفاده می‌کنند یا مبتلا به اختلالات تشنج هستند، باید از مصرف محصولات حاوی زوفا اجتناب کنند. کودکان نیز باید از مصرف محصولات زوفا اجتناب کنند، زیرا به‌نظر می‌رسد اثر تشنج‌زای آن در کودکان قوی‌تر باشد.

سقط جنین : زنان باردار یا زنانی که ممکن است باردار شوند، باید به کلی از مصرف زوفا اجتناب کنند. زوفا می‌تواند موجب انقباض رحم شود و سقط جنین یا سایر عوارض بارداری را در پی داشته باشد.

مقدار مصرف زوفا

تاکنون مطالعه‌ای در زمینه‌ی حداکثر مقدار مصرف ایمن زوفا انجام نشده است. به‌نظر می‌رسد مقداری که معمولاً در غذا وجود دارد، برای مصرف بی‌خطر باشد؛ اما مقادیر زیاد زوفا یا عصاره‌ی آن می‌تواند موجب مشکلات سلامتی شود. به‌طور کلی، خوردن یا نوشیدن یک وعده چای زوفا یا مصرف مقداری از زوفا که در چاشنی‌ها یافت می‌شود، احتمالاً برای اکثر بزرگسالان بی‌خطر است.