بحران بنزین در ایران؛ راه حل چیست؟

کمبود بنزین در ایران به نقطه بحرانی رسیده است؛ با مصرف روزانه ۱۴۲ میلیون لیتر در اوج سفر‌های تابستانی و تعطیلات، دولت برای جبران ناترازی تولید و مصرف به واردات میلیاردی روی آورده است. اما راه‌حل واقعی را باید در واردات جست یا باید به دنبال ریشه‌های عمیق‌تر این بحران در جا‌های دیگری گشت؟

به گزارش خط سلامت در ماه‌های اخیر، مردم کشورمان با کمبود بنزین دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. مصرف سرسام‌آور بنزین در کشور به یکی از بزرگترین چالش‌های ملی تبدیل شده است.

بر اساس آمار‌های رسمی، مصرف روزانه بنزین در ایران به‌طور میانگین به ۱۲۰ میلیون لیتر می‌رسد؛ در حالی که تولید داخلی در بهترین حالت حدود ۱۰۲ میلیون لیتر در روز است. این ناترازی میان تولید و مصرف، به ویژه در فصول پر سفر مثل تابستان و تعطیلات، فشار زیادی بر تأمین سوخت کشور وارد کرده و دولت را ناچار به واردات روزانه ۱۸ میلیون لیتر بنزین در روز‌های عادی و ۳۰ میلیون بشکه در روز‌های خاص کرده است.

در سال ۱۴۰۲، میزان واردات بنزین حدود ۲ میلیارد دلار برآورد شده است. با پیش‌بینی افزایش مصرف در سال ۱۴۰۳، این رقم ممکن است به ۳ میلیارد دلار برسد. واضح است که این واردات هزینه‌های زیادی را به دولت تحمیل می‌کند و نشان‌دهنده ضعف در مدیریت تقاضا و تولید است.

در این میان یکی از عوامل تشدید کننده کمبود بنزین، فصل‌های پیک مصرف مانند تابستان و همینطور، تعطیلات ملی و مذهبی است. به‌عنوان مثال، در شهریورماه امسال مصرف بنزین به ۱۴۲ میلیون لیتر در روز رسید. این افزایش ۲۰ میلیونی نسبت به مصرف عادی روزانه نشان‌دهنده عدم توانایی سیستم فعلی در پاسخگویی به نیاز‌های فصلی است. علاوه بر این، در بیشتر تعطیلات خاص، صف‌های طولانی در پمپ بنزین‌ها و نارضایتی عمومی گزارش شده است. 

همچنین یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود بنزین در کشور، میزان مصرف بالای خودرو‌های داخلی در نتیجه بالا نبودن استاندارد‌ها است. خودرو‌های تولید داخل به‌طور میانگین بین ۸ تا ۱۲ لیتر بنزین در هر ۱۰۰ کیلومتر مصرف می‌کنند، در حالی که این رقم برای خودرو‌های استاندارد جهانی حدود ۵ لیتر است. در چنین شرایطی با بیش از ۲۱ میلیون خودروی سبک و ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت در حال تردد، بیش از ۱۱ میلیون موتورسیکلت و ۱.۳ میلیون خودروی سبک فرسوده در کشور وجود دارند که سهم قابل‌توجهی در افزایش مصرف بنزین و آلایندگی هوا دارند. بر اساس آمارها، روزانه حدود ۴۶ میلیون لیتر بنزین تنها توسط این وسایل نقلیه فرسوده مصرف می‌شود.

در همین راستا یکی از راه‌حل‌های اصلی برای کاهش کمبود بنزین، نوسازی و بهینه‌سازی ناوگان حمل‌ونقل کشور است. طبق آمار، اگر فقط خودرو‌های فرسوده و پرمصرف با مدل‌های بهینه و کم‌مصرف جایگزین شوند، می‌توان تا ۲۷ میلیون لیتر در روز صرفه‌جویی کرد. این مقدار بنزین صرفه‌جویی شده معادل میلیارد‌ها دلار در سال است که به جای واردات می‌تواند در بهبود زیرساخت‌ها و توسعه بخش‌های دیگر کشور هزینه شود.

در این میان با وجود مصوبات قانونی موجود در جهت افزایش استفاده از CNG به‌عنوان سوخت جایگزین، این طرح‌ها به کندی پیش رفته و در نهایت متوقف شده‌اند. در حال حاضر، روزانه بین ۲۱ تا ۲۳ میلیون متر مکعب CNG در کشور مصرف می‌شود، در حالی که زیرساخت‌های موجود توانایی افزایش این میزان تا ۳۵ میلیون متر مکعب را دارند. نباید از نظر دور داشت که توسعه CNG می‌تواند حدود ۱۲ تا ۱۴ میلیون لیتر از مصرف بنزین را کاهش دهد و این میزان صرفه‌جویی به رفع بخشی از ناترازی‌های مصرف بنزین در کشور کمک می‌کند.

کمبود بنزین در ایران یک چالش جدی است که تنها با مدیریت صحیح تقاضا و بهینه‌سازی تولید قابل حل است. واردات موقتی بنزین راه‌حلی پایدار نیست و باید تمرکز بیشتری بر توسعه زیرساخت‌های جایگزین مانند CNG، نوسازی ناوگان فرسوده و افزایش بهره‌وری خودرو‌های داخلی گذاشته شود. با کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و بهره‌برداری بهتر از منابع موجود، می‌توان از بحران کمبود بنزین عبور کرد و وابستگی به واردات را تا جای ممکن کاهش داد.