زوال عقل پیشانی گیجگاهی چیست؟

زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) گروهی از اختلالات عصبی است که به‌طور عمده لوب‌های پیشانی و گیجگاهی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نواحی از مغز مسئول وظایف مهمی همچون رفتار، تصمیم‌گیری ، شخصیت و زبان هستند. زوال عقل پیشانی گیجگاهی معمولاً در افرادی که بین ۴۰ تا ۶۵ سال سن دارند، بروز می‌کند، هرچند که ممکن است در سنین پایین‌تر یا بالاتر نیز مشاهده شود.

به گزارش خط سلامت برخلاف بیماری آلزایمر که بیشتر حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، زوال عقل پیشانی گیجگاهی بیشتر به تغییرات در شخصیت، رفتار و مهارت‌های زبانی مرتبط است.

علایم زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD)

علائم زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) می‌توانند بسیار متنوع باشند و به طور عمده به نواحی خاص مغز که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند بستگی دارند. در این بیماری، دو بخش اصلی مغز یعنی لوب پیشانی و لوب گیجگاهی آسیب می‌بینند که باعث تغییرات عمده‌ای در رفتار، شخصیت و زبان فرد می‌شود. علائم شایع زوال عقل پیشانی گیجگاهی به شرح زیر است:

تغییرات رفتاری و شخصیتی: یکی از علائم بارز این بیماری، تغییرات شدید در رفتار و شخصیت فرد است. افراد ممکن است رفتارهای نامناسب اجتماعی از خود نشان دهند، نظیر بی‌احتیاطی، بی‌تفاوتی نسبت به قوانین اجتماعی، و عدم توجه به احساسات دیگران. ممکن است فرد احساسات و نگرانی‌های دیگران را نادیده بگیرد یا رفتارهایی که قبل از بیماری نادر بودند، به طور ناگهانی آغاز کند.

اختلالات زبانی: مشکلات زبانی در زوال عقل پیشانی گیجگاهی می‌توانند شامل دشواری در پیدا کردن کلمات، صحبت کردن به صورت بریده بریده یا استفاده از کلمات نادرست باشند. این مشکلات ممکن است منجر به آفاژیا (اختلال در توانایی صحبت کردن یا درک زبان) شوند، که با گذر زمان شدیدتر می‌شود.

مشکلات در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی: افراد مبتلا به زوال عقل پیشانی گیجگاهی ممکن است قادر به انجام وظایف روزمره نباشند. این مشکلات شامل عدم توانایی در برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، یا انجام کارهای پیچیده می‌شود. آنها ممکن است دچار بی‌نظمی در انجام کارها و وظایف خود شوند و قادر به تشخیص اولویت‌های مهم نباشند.

رفتارهای تکراری و تکانشی: یکی دیگر از علائم رایج، تمایل به انجام رفتارهای تکراری یا تکانشی است. این رفتارها ممکن است شامل رفتارهای بی‌هدف، انجام مکرر کارهای خاص یا جلب توجه از طریق رفتارهای غیرمعمول باشد.

اختلالات حرکتی و جسمی: در مراحل پیشرفته بیماری، افراد ممکن است با مشکلات حرکتی مانند ضعف عضلانی، مشکلات هماهنگی و حتی فلج جزئی مواجه شوند. این مشکلات جسمی می‌توانند به تدریج پیشرفت کنند و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند.

در نهایت، علائم زوال عقل پیشانی گیجگاهی معمولاً به تدریج تشدید می‌شوند و ممکن است به طور عمده زندگی فرد و اطرافیان او را تحت تأثیر قرار دهند.

علل زوال عقل پیشانی گیجگاهی

علل زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) معمولاً به دلیل آسیب یا تغییرات در نواحی خاص مغز، به ویژه در لوب‌های پیشانی و گیجگاهی ایجاد می‌شود. این تغییرات می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی باشند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین علل این بیماری اشاره می‌کنیم:

ژن‌ها و عوامل ارثی: در برخی موارد، زوال عقل پیشانی گیجگاهی می‌تواند ارثی باشد و در خانواده‌ها منتقل شود. در حدود ۱۰-۱۵٪ از موارد، این بیماری به علت جهش‌های ژنی خاص رخ می‌دهد. برخی از ژن‌هایی که با این بیماری مرتبط هستند، شامل ژن‌های MAPT (که کدکننده پروتئین تاو است)، GRN (ژن پروتئین پرافین)، و C9orf72 هستند. این جهش‌های ژنی باعث ایجاد تغییرات در پروتئین‌ها و عملکردهای سلولی مغز می‌شوند که به مرگ سلول‌های عصبی در نواحی خاص مغز منجر می‌شود.

اختلالات پروتئینی: یکی از عوامل اصلی در زوال عقل پیشانی گیجگاهی تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی در مغز است. این پروتئین‌ها می‌توانند شامل پروتئین تاو (tau) و پروتئین پرافین (TDP-43) باشند. در این بیماری، این پروتئین‌ها به صورت غیرطبیعی تجمع می‌کنند و به سلول‌های مغزی آسیب می‌زنند، که منجر به تخریب بافت مغز می‌شود. این آسیب‌ها می‌توانند در لوب‌های پیشانی و گیجگاهی مغز رخ دهند و باعث ایجاد علائم رفتاری و شناختی شوند.

آسیب‌های مغزی: در برخی از موارد، زوال عقل پیشانی گیجگاهی می‌تواند به دلیل آسیب‌های فیزیکی به مغز یا ضربه به سر ایجاد شود. چنین آسیب‌هایی می‌توانند به نواحی خاصی از مغز آسیب برسانند و باعث تغییرات در عملکرد شناختی و رفتاری فرد شوند.

سن و تغییرات وابسته به سن: اگرچه زوال عقل پیشانی گیجگاهی معمولاً در سنین پایین‌تر (قبل از ۶۵ سالگی) رخ می‌دهد، اما برخی از افراد در سنین بالاتر ممکن است دچار این بیماری شوند. با افزایش سن، سلول‌های عصبی مغز ممکن است به طور طبیعی تحلیل روند و آسیب ببینند که می‌تواند باعث بروز علائم این بیماری شود.

در مجموع، زوال عقل پیشانی گیجگاهی یک بیماری پیچیده است که به علل مختلف از جمله عوامل ژنتیکی، اختلالات پروتئینی، آسیب‌های مغزی و تغییرات وابسته به سن ممکن است ایجاد شود.

افراد در معرض خطر زوال عقل پیشانی گیجگاهی 

افراد در معرض خطر زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) ممکن است ویژگی‌های خاصی داشته باشند که احتمال بروز این بیماری در آن‌ها بیشتر باشد. در ادامه به برخی از عواملی که می‌توانند افراد را در معرض خطر قرار دهند اشاره می‌شود:

سابقه خانوادگی: یکی از بزرگترین عوامل خطر برای زوال عقل پیشانی گیجگاهی ، داشتن سابقه خانوادگی از این بیماری است. در حدود ۱۰-۱۵٪ از موارد، زوال عقل پیشانی گیجگاهی به طور ارثی منتقل می‌شود. در صورتی که یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد به آن افزایش می‌یابد.

ژن‌های خاص: افرادی که جهش‌های ژنی خاصی دارند، مانند جهش در ژن‌های MAPT، GRN و C9orf72، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به زوال عقل پیشانی گیجگاهی هستند. این جهش‌ها می‌توانند باعث تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی در مغز و در نتیجه تخریب سلول‌های عصبی شوند که باعث بروز علائم این بیماری می‌گردد.

سن پایین‌تر از ۶۵ سال: زوال عقل پیشانی گیجگاهی معمولاً در سنین پایین‌تر از ۶۵ سالگی تشخیص داده می‌شود. این بیماری معمولاً در سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی شروع می‌شود، به همین دلیل افرادی که در این گروه سنی قرار دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این نوع دمانس هستند.

آسیب‌های مغزی و ضربه به سر: افرادی که سابقه ضربه به سر یا آسیب‌های مغزی شدید دارند، ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل پیشانی گیجگاهی داشته باشند. این آسیب‌ها می‌توانند به نواحی خاصی از مغز آسیب برسانند که با عملکردهای شناختی و رفتاری مرتبط هستند.

جنسیت: تحقیقات نشان داده‌اند که زوال عقل پیشانی گیجگاهی ممکن است در مردان نسبت به زنان بیشتر مشاهده شود. این تفاوت‌های جنسیتی ممکن است به علت تفاوت‌های هورمونی یا دیگر عوامل بیولوژیکی باشد.

اختلالات نوروژنیک: افرادی که به اختلالات نوروژنیک دیگر مانند پارکینسون یا بیماری آلتزهایمر مبتلا هستند، ممکن است به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی و بیولوژیکی مشابه در معرض خطر بیشتری برای زوال عقل پیشانی گیجگاهی قرار داشته باشند.

در مجموع، اگرچه زوال عقل پیشانی گیجگاهی یک بیماری پیچیده است که به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما شناخت عواملی که ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهند، می‌تواند در پیشگیری و تشخیص زودهنگام این بیماری کمک‌کننده باشد.:

درمان زوال عقل پیشانی گیجگاهی 

در حال حاضر درمان قطعی برای زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) وجود ندارد. اما روش‌های درمانی مختلفی برای مدیریت علائم این بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران ارائه شده است. این درمان‌ها معمولاً بر کاهش علائم رفتاری، شناختی و اجتماعی تمرکز دارند و هدف آن‌ها تسکین علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری است.

دارودرمانی: هیچ دارویی به طور مستقیم از پیشرفت زوال عقل پیشانی گیجگاهی جلوگیری نمی‌کند، اما برخی داروها می‌توانند به مدیریت علائم کمک کنند. برای مثال، داروهای ضدافسردگی، آرامبخش‌ها و داروهای ضد اضطراب می‌توانند به کاهش علائم رفتاری و روانی (مانند اضطراب و افسردگی) کمک کنند. در مواردی که علائم پرخاشگری یا رفتارهای غیرمعمول مشاهده می‌شود، داروهای آنتی‌پسیکوتیک ممکن است تجویز شوند. با این حال، این داروها باید تحت نظارت دقیق پزشک مصرف شوند تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.

درمان‌های غیر دارویی: درمان‌های غیر دارویی برای زوال عقل پیشانی گیجگاهی می‌توانند شامل انواع روش‌های توانبخشی شناختی و درمان‌های رفتاری باشند. این درمان‌ها به بیمار کمک می‌کنند تا با علائم بیماری خود کنار بیاید و مهارت‌های اجتماعی و شناختی خود را حفظ کند. همچنین، مشاوره و روان‌درمانی برای بیماران و خانواده‌ها به کاهش استرس و بهبود توانایی در مقابله با تغییرات ناشی از بیماری کمک می‌کند.

توانبخشی و فیزیوتراپی: افراد مبتلا به زوال عقل پیشانی گیجگاهی ممکن است مشکلات حرکتی و هماهنگی داشته باشند. برای کمک به حفظ تحرک و پیشگیری از مشکلات فیزیکی، توانبخشی و فیزیوتراپی می‌تواند مفید باشد. همچنین، کار درمانی می‌تواند به بیماران کمک کند تا در فعالیت‌های روزمره خود مستقل‌تر باقی بمانند.

پشتیبانی از خانواده: حمایت و آموزش خانواده‌ها درباره این بیماری و نحوه مقابله با تغییرات رفتاری و شناختی بیمار، بخش مهمی از فرآیند درمان است. آموزش خانواده‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر بتوانند از بیماران مراقبت کرده و با مشکلات ناشی از بیماری مقابله کنند.

مدیریت رفتار: رفتارهای غیرعادی و مشکلات اجتماعی و رفتاری در بیماران مبتلا به زوال عقل پیشانی گیجگاهی ممکن است چالش‌های زیادی را برای خانواده‌ها و مراقبین ایجاد کند. آموزش روش‌های مدیریت رفتار مانند استفاده از تقویت مثبت، ایجاد محیط‌های امن و ساختاریافته و تغییرات در رفتار درمانی می‌تواند به کاهش مشکلات رفتاری کمک کند.

در مجموع، درمان زوال عقل پیشانی گیجگاهی بیشتر بر کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی متمرکز است، چون تاکنون هیچ درمان قطعی برای برطرف کردن این بیماری وجود ندارد. افراد مبتلا به این بیماری باید تحت نظر پزشکان متخصص، مانند نورولوژیست‌ها و روانپزشکان، قرار گیرند تا بتوانند بهترین مراقبت‌ها و مدیریت درمانی را دریافت کنند.